فضای بیرونی «خارج از جو زمین» زیر نظر «معاهده فضای بیرونی» هست که توی ماده دوم این معاهده ذکر شده «فضای بیرونی، شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی، نباید مورد تصرف کشورها، از طریق ادعای حاکمیت، استفاده یا اشغال، یا هر روش دیگه ای قرار بگیره»
این یعنی هیچ کشوری نمی‌تونه ادعای مالکیت هیچ قسمتی از فضا رو داشته باشه. برای همین فضا، از نظر استفاده و اکتشافِ اون برای «تمام بشریت» هست.
چیزی که پیچیده‌تر میشه حقوق قانونی صاحب شدن منابع فضایی هست، موضوعی که دانکن بلیک (Duncan Blake)، متخصص قوانین فضایی دانشگاه «یو‌اِن‌اِس‌دبلیو کانبرا» «UNSW Canberra» در موردش توضیح میده: میگه مثلاً ممکنه حق اشغال یک جایگاه مداری مخصوص رو داشته باشید، منظور اینکه بتونید ماهواره خودتون رو تو اون جایگاه مداری بذارید و نگهش دارید. همچنین کشوری که یک جسم فضایی رو به ثبت می‌رسونه، این حق رو داره که کنترل و حاکمیت انحصاری خودش رو به اون جسم اجرا کنه. این می‌تونه شامل یک ایستگاه روی ماه هم باشه. ولی هیچکسی نمی‌تونه ادعای مالکیت اون زمینِ جامدی که ایستگاه ماه روی اون نشسته رو داشته باشه.
خب، اگه شما نمی‌تونید ادعای مالکیت زمینی رو داشته باشید که یکی از اجرام آسمانی روی اون قرار داره، پس اگه برداشت و استخراج از سیارک‌ها خیلی در دسترس قرار بگیره چه اتفاقی می‌افته، صاحب قانونی اون منابع چه کسی می‌تونه باشه؟
اگه یک جسم فضایی توی حیاط شما سقوط کنه چطور؟ می‌تونید اونرو نگه دارید؟
هرچند گفته میشه که کشورها نمی‌تونن ادعای مالکیت منابع فضایی رو داشته باشن، اما در قوانین، کمتر به اینکه چه کسی می‌تونه اجرام فضایی‌ای که روی زمین سقوط می‌کنه‌رو برای خودش نگه داره پرداخته شده.
توی ژوئیه ۲۰۲۲، یک قطعه ضایعات فضایی مربوط به تسلا توی حیاط پشتی خانه یک کشاورز توی کوه‌های برفی نیو ساوت ولز فرود اومد. تو این مواقع، قطعات فضایی باید به کشور مبدا برگردونده بشن.
علاوه بر این، شهاب‌سنگ‌ها در قانون «حفاظت از میراث فرهنگی اموال منقول» مصوبه سال ۱۹۶۸ «Protection of Movable Cultural Heritage Act 1986»، به عنوان «اشیاء حفاظت‌شدنی» طبقه‌بندی شدن، و اجازه داده نمیشه بدون مجوز رسمی برای خروج اونا از کشور اقدام بشه.
پس، اگه شما موفق بشید جسمی فضایی رو توی زمین خودتون پیدا کنید، می‌تونید اونرو برای خودتون نگه‌دارید، البته اگه قبلاً به کسی تعلق نگرفته باشه.
آیا برداشت منابع از فضا قانونی نداره؟
برداشت و استخراج از معادن فضایی این پتانسیل رو داره که ثروتی عظیم در اختیار بشر قرار بده، چون دسترسی ما رو به منابع مختلفی، از جمله فلزات گران‌بها، آلیاژهای فلزی و فلزات کمیاب روی زمین باز می‌کنه. طبق تخمین‌های ناسا، ارزش سیارک‌هایی که امکان بهره‌برداری از منابع اونارو دارن می‌تونه تا ۷۰۰ کوئینتیلیون دلار (عدد ۷ با ۱۸ صفر بعدش) هم باشه.
با توجه به این حجم ثروت که قراره از توی ستاره‌ها بیرون کشیده بشه، ظاهراً آینده ما داره از همین فضاهای بین‌ستاره‌ای شکل می‌گیره. با این وجود، طبق گفته‌های دانکن بلیک، قوانین مربوط به برداشت از معادن سیارکی هنوز هم ناکافی هستن.
طبق «معاهده فضای بیرونی» فضا مال همه هست، و این یکی از موارد پذیرفته شده در قوانین بین‌الملل محسوب میشه. هیچکس نمی‌تونه ادعای مالکیت منابع فضایی رو «در محل قرارگیری آنها» داشته باشه.
دانکن میگه تضادی که اینجا وجود داره بین اینه که فضا متعلق به کشورها باشه در مقابل اینکه فضا متعلق به «تمام بشریت» باشه. هیچ نهاد سیاسی‌ای وجود نداره که رسماً از همه بشریت نمایندگی کنه، سازمان ملل متحد مثلاً جایی برای گردهمایی کشورهاست، نه نماینده کل بشریت. از عبارت «همه» این معنا برداشت میشه که استفاده و اکتشاف فضا ملک شخصی بشریت هست.
ولی چه معنایی از این برداشت میشه که آیا اصلاً امکان استخراج یا برداشت منابع از فضا وجود داره یا نه، و در صورت مثبت بودن، پس چه کسی مالک اون منابع استخراجی میشه؟
یک معاهده بعدی هست به اسم «معاهده ماه» «Moon Agreement» که بخشی از مذاکرات مربوط به این معاهده روی مساله استخراج آتی منابع از سیارک‌ها بوده.
«معاهده ماه» کشورهایی که عضو اون هستن رو موظف می‌کنه که یک نظام بین‌المللی، که روش‌های مناسبی رو هم در بر بگیره تاسیس کنن تا از این طریق بر بهره‌برداری از منابع طبیعی ماه [و دیگر اجرام آسمانی] نظارت بشه، چون داره به تدریج امکان‌پذیر میشه.
به گفته دانکن بلیک، «معاهده ماه» هنوز به عنوان قانون بین‌الملل شناخته نمیشه. هرچند که این معاهده به این مسئله اذعان داره که با ممکن شدن استخراج منابع فضایی، به یک قانون کامل برای نظارت بر مالکیت منابع نیاز پیدا خواهد شد، ولی میگه این فقط زمانی الزام‌آوره که امکان برداشت معادن فضایی به واقعیت بدل بشه.
دانکن میگه میشه با بحث و جدل گفت که زمان اون فرا رسیده، اما نه نظام بین‌المللی‌ای برای این کار ایجاد شده و نه واقعاً پیشنهاد خاصی برای این کار در سطح بین‌الملل در نظر گرفته شده.
مالکیت در فضا: آیا از این به بعد مسیر رو به پیشرفت و توسعه است؟
ناسا از همین الان به چندین شرکت، قراردادهایی برای جمع‌آوری منابع فضایی از ماه داده که قراره نقش کلیدی توی برنامه «آرتمیس» و اکتشافات فضایی آتی داشته باشه.
با توجه به اینکه برداشت معادن فضایی در شرف واقعیت پیدا کردن هست، و با اینکه هنوز هیچ نظارتی هم روی مالکیت منابع وجود نداره، آیا انفجاری از پروژه‌های استخراج منابع فضایی توی آینده خواهیم دید؟
دانکن بلیک میگه خیلی سخته بشه تصور کرد که برداشت منابع ماه بدون بروز هیچ اختلاف نظری پیش بره.
کسانی که از مالکیت خصوصی بر منابع استخراج شده حمایت می‌کنن، این رو عنوان می‌کنن که استفاده از منابع فضایی فقط زمانی سود و منفعتش به جامعه بشری می‌رسه که در زمینه حق مالکیت اطمینان وجود داشته باشه. بدون وجود حقوق انحصاری در زمینه مواد استخراج شده، هیچ کسب‌و‌کار یا سازمانی، چه دولتی، چه خصوصی نمی‌تونه هزینه‌های سنگین و ریسک‌های مرتبط با دستیابی به این منافع رو توجیه کنه.
کسانی که در مخالفت با این موضع هستن عنوان می‌کنن که در روی کره زمین هم، مالکیت خصوصی منابع نتایج درخشان و خوبی برای سیاره ما به همراه نداشته، و اینکه از مدل‌های دیگه مالکیت منابع هم میشه استفاده کرد تا منافع اون برای تمام بشر تأمین بشه.
با وجود اینکه هنوز برای مالکیت منابع فضایی قانون و نظارتی وجود نداره، شاید همین وضعیت «بی‌مرز و قانون» باعث بشه اکتشافات فضایی و برداشت از سیارک‌ها با سرعت بیشتری پیشرفت کنه، بجای اینکه توسط محدودیت‌ها زمین‌گیر بشه.
من نگرانم که بسط و گسترش اصول مالکیت خصوصیِ مطلق، روی منابع فضایی باعث بشه که مشکلات نابودی و نابرابری‌ها که روی زمین داریم، همزمان به فضای بیرونی هم راه پیدا کنه، و در آخر منتهی به درگیری و اختلافات بین‌المللی بشه.